کتابخانه های عمومی (ایفلا)

به بهانه برگزاری هشتادوهفتمین کنگره جهانی ایفلا، نگاهی داریم به این فدراسیون و لزوم حضور ایران در این کنگره

به زودی قرار است هشتاد و هفتمین کنگره جهانی فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و موسسات کتابداری (ایفلا) در شهرِ دوبلین و کشور جمهوری ایرلند برگزار شود. این رویداد مهم و اثرگذار در حوزه کتاب در جامعه فرهنگی جهان، سبب شد که در این گزارش نگاهی به فدراسیون و کنگره مذکور داشته باشیم و با فعالیت‌های آنها بیشتر آشنا شویم.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی نهاد کتابخانه های عمومی کشور، بعد از گذشت سالها از تعامل کشورها در بستر ارتباطات جهانی، امروز دیگر بر کسی پوشیده نیست که مهم‌ترین درگاه ارتباطی ملت‌ها و سرزمین‌های مختلف با یکدیگر، فرهنگ و زیرمجموعه‌های آن است. اساسا فرهنگ است که می‌تواند انسان‌ها را با عقاید و افکار گوناگون دور هم جمع کند و صداهای مختلف را به مثابه یک ارکستر منظم چندزبانه در کنار نگاه دارد تا از تلفیق این صداهای زیر و بم، یک هارمونی دلپذیر را خلق نماید. در این مسیر همایش‌ها و فستیوال‌های جهانی یکی از بهترین عرصه‌ها برای تحقق هم‌اندیشی و تضارب آرا با محوریت فرهنگ است که هرازچندگاهی در یکی از کشورهای جهان برگزار می‌شود و گاه در میان این همایش‌ها شاهد حضور هنرمندان و فرهنگ‌مداران ایرانی نیز هستیم. حضور ما در این برنامه‌ها بدون شک برکات و اتفاقات مثبت بسیاری خواهد داشت که این برکات روشن‌تر از آفتاب است.

ماجرای ایفلا از کجا آغاز شد؟

ایده به وجود آمدن یک سازمان بین‌المللی در حوزه کتابداری نخستین بار در سال ۱۹۲۶ مطرح شد. جایی که در یک همایش که به مناسبت سالگرد انجمن کتابداران امریکا در آتلانتا و فیلادلفیا برگزار شده بود، کتابداران و تصمیم‌گیرندان حوزه کتابخانه‌های عمومی در آمریکا، از لزوم به راه اندازی یک نهاد تصمیم‌گیرنده در این زمینه در فضای بین‌المللی سخن به میان آوردند.

بعد از انتشار اخبار مربوط به این همایش در مجامع فرهنگی مرتبط با کتاب، دیگر فعالان عرصه کتابداری نیز از این ایده حمایت کردند. در همین سال بود که گابریل هنری در همایشی در پراگ پیشنهادی مبنی بر ایجاد کمیته‌ای بین‌المللی را که بیانگر فعالیت‌های کلیه انجمن‌های ملی کتابداری باشد، مطرح کرد. اما در نهایت این شهر ادینبورگ اسکاتلند بود که عملی شدن این پیشنهاد را در خود دید. یک سال بعد از برگزاری مراسم سالگرد انجمن کتابداران امریکا در آتلانتا و فیلادلفیا، در اواخر ماه سپتامبر در شهر ادینبورگ جشن پنجاهمین سالگرد انجمن کتابداران انگلیس برگزار شد که در آن از ۱۵ کشور نمایندگانی از انجمن‌های کتابداری مختلف حضور یافته بودند. به همت و جدیت همین جمع بود که ایفلا پدید آمد و نمایندگان به عنوان نخستین رئیس ایفلا، فردی به نام اسحاق کالین را برگزیدند. کالین در آن دوران کتابدار کتابخانه ملی سوئد بود.

دو سال بعد از این اتفاق، دیگر ماجرا برای همه جدی شده بود. تصمیم بر این شد که نخستین کنگره جهانی کتابداری و کتابشناسی در شهر رم در کشور ایتالیا برگزار شود. در این کنگره که در سال ۱۹۲۹ برگزار شد، نخستین اساسنامه ایفلا توسط کتابداران مهم اروپایی و امریکایی تدوین شد تا دیگر همه‌چیز رسمی‌ و با شکل و شمایلی تازه پیش برود. چهار سال بعد و در سال ۱۹۳۳ نخستین اجلاس ایفلا در شیکاگو برگزار شد. در این زمان تعداد اعضا به چهل‌ویک نفر از ۳۱ کشور رسید که در میان آنها کشورهایی از قاره امریکا و اروپا و نیز کشورهایی مانند چین، هند، ژاپن، مکزیک، و فیلیپین حضور داشتند.

تا سالها وضع به همین منوال ادامه یافت. با پایان یافتن جنگ جهانی بار دیگر مقوله کتاب، کتابخانه، کتابداری و بالاخره ایفلا بر سر زبان‌ها افتاد. در سال ۱۹۷۱ اتفاق مهمی در زمینه فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و موسسات کتابداری رخ داد و محل استقرار دبیرخانه ایفلا به شهر لاهه هلند انتقال انتقال یافت. در همین سال برنامه کنترل کتابشناختی جهانی (یو.بی.سی) پیشنهاد شد و بدین ترتیب، کتابداران جهان سوم به ایفلا راه یافتند و با کمک مالی شورای منابع کتابخانه، دفتری دائمی برای یو.بی.سی در لندن ایجاد شد. پنج سال بعد اساسنامه جدید ایفلا توسط انجمن در شهر لوزان به تصویب رسید. در سال ۱۹۹۲ تعداد کشورهای عضو به ۱۳۵ کشور و تعداد اعضا به ۱۲۸۴ نفر رسید. تا سال ۲۰۰۰ تعداد کشورهای عضو ۱۴۴ و تعداد کل اعضا به بیش از ۱۶۰۰ نفر تبدیل شد.

سازوکار ایفلا چگونه است؟

- اعضای اصلی: از سال ۱۹۷۶ ایفلا دارای دو نوع عضو اصلی بوده است: انجمن‌ها و مؤسسات که هر دو دارای حق رأی هستند، نهادهای مشاوره‌ای مرتبط با سازمان‌های بین‌المللی نظیر فدراسیون بین‌المللی سندپردازی (فید)، شورای بین‌المللی آرشیو، شورای بین‌المللی آموزش بزرگسالان، سازمان جهانی استانداردسازی (ایزو)، انجمن بین‌المللی ناشران و نظام بین‌المللی اطلاعات نشریات نیز حق رأی دارند. برخی سازمان‌های بین‌المللی که با فعالیت‌های کتابداری مرتبط هستند می‌توانند به عضویت ایفلا درآیند و حق رأی داشته باشند.

- حق عضویت: کشورهای عضو حق عضویتی سالانه می‌پردازند که معادل یک درصد سهم پرداختی آن کشور به یونسکو است. مؤسسات و سازمان‌های عضو نیز سالانه ۶۰۰ فلورن هلند و اعضای وابسته مبلغ ۱۵۰ فلورن هلند حق عضویت بابت ثبت نام در یک بخش پرداخت می‌کنند. چنان‌چه اعضا مایل به ثبت نام در بخش‌های بیشتری باشند، برای عضویت در هر بخش باید ۱۰۰ فلورن هلند اضافه‌تر پرداخت کنند.

- نهادهای تصمیم‌گیری: مهم‌ترین نهاد تصمیم‌گیرنده در ایفلا، هیأت رئیسه و هیأت تخصصی هستند. هیأت رئیسه ایفلا از نظر اجرایی و مدیریتی اختیار تام دارد و هیأت تخصصی نیز در هماهنگی و برنامه‌ریزی فعالیت‌های تخصصی انجام وظیفه می‌کند. هیأت رئیسه شامل رئیس و ۷ عضو انتخابی و رئیس هیأت تخصصی است. هیأت تخصصی نیز متشکل است از هشت نفر مسئولان شاخه‌های هشتگانه و یک نفر دیگر که از سوی اعضای هیأت مالی انتخاب می‌شود.

- واحدهای فرعی ایفلا: بخش‌ها ارکان ایفلا را تشکیل می‌دهند و چندین بخش یک شاخه را پدید می‌آورند که هماهنگ با هم فعالیت دارند. کلیه اعضا می‌توانند در بخش‌های انتخابی، نامزدهای خود را برای کمیته‌های دائمی یا گروه‌های اصلی متخصصان، که هماهنگ‌کننده برنامه‌های بخش‌ها هستند، انتخاب کنند. هیأت هماهنگ‌کننده از رؤسا و دبیران بخش‌های مربوط به آن شاخه تشکیل می‌شود و هیأت تخصصی مرکب از کلیه رؤسای هیأت‌های هماهنگ‌کننده شاخه‌هاست. ایفلا برای انجام امور حرفه‌ای خود، علاوه بر این، دارای دو واحد غیررسمی‌تر به نام میزگرد و گروه کار است.

- مقر اصلی ایفلا: مقر اصلی ایفلا، کتابخانه سلطنتی در شهر لاهه است. کارکنان آن عبارتند از: دبیر کل، مسئول هماهنگی فعالیت‌های حرفه‌ای، مدیر اجرایی، و پنج نفر کارمند. این افراد مسئولیت وظایف جاری سازمان، ارتباط با سازمان‌های دیگر، هماهنگی میان گروه‌های حرفه‌ای مختلف و واحدهای داخلی ایفلا، انجام امور مربوط به هیأت رئیسه و هیأت تخصصی، و انتشارات را برعهده دارند. هر برنامه اصلی برعهده یکی از کتابخانه‌های ملی جهان است. این کتابخانه‌ها به‌عنوان دفتر مرکزی و بین‌المللیِ هر یک از برنامه‌ها فعالیت می‌کنند.

- شاخه‌ها و بخش‌ها: اساسا ایفلا هشت شاخه اصلی دارد که هریک از این شاخه‌ها نیز زیرشاخه‌ها و بخش‌های متنوعی دارند. این هشت شاخه عبارتند از:

۱. شاخه کتابخانه‌های پژوهشی عمومی اعم از ملی، دانشگاهی، و پارلمانی

۲. شاخه کتابخانه‌های تخصصی

۳. شاخه کتابخانه‌های عمومی که بخش‌های کتابخانه‌های نابینایان، کودکان، آموزشگاهی و سیار در آن قرار می‌گیرند

۴. شاخه کنترل کتاب‌شناختی اعم از کتابشناسی، فهرست‌نویسی، رده‌بندی و نمایه‌سازی

۵. شاخه مجموعه‌سازی و خدمات عمومی

۶. شاخه مدیریت و فن‌آوری اطلاعات

۷. شاخه آموزش و پرورش

۸. شاخه فعالیت‌های منطقه‌ای

- برنامه‌ها: ایفلا دارای ۳۲ بخش و چندین میزگرد و گروه کار است که هریک برنامه‌های خاص خود را دارد و از این طریق، همه مسائل مربوط به کتابداری را از مطالعات پیچیده مربوط به مدیریت کتابخانه‌های دانشگاهی تا آموزش حرفه‌ای کتابداران مدارس؛ از ایجاد مراکز منطقه‌ای مخصوص نابینایان در جهان سوم تا تهیه انتشارات رسمی؛ و از کوشش در راه اعتلای شغل و حرفه کتابداری و کتابداران تا رشد و توسعه کتابخانه‌های عمومی مورد بررسی و مداقه قرار می‌دهد.

- برنامه‌های متمرکز: افزون بر آنچه در بخش قبلی گفته شد، ایفلا دارای شش برنامه اصلی و متمرکز  است که کل بخش‌ها در آن سهیم‌اند و ایفلا همواره همکاری میان بخش‌ها را برای به ثمر رساندن آنها مورد تأکید و تشویق قرار می‌دهد. این شش برنامه عبارت است از.

۱. کنترل کتابشناختی جهانی و مارک بین‌المللی

۲. دسترسی جهانی به انتشارات  

۳. برنامه بین‌المللی مارک

۴. برنامه حفاظت مواد کتابخانه‌ای

۵. جریان جهانی ارتباطات

۶. برنامه پیشبرد کتابداری در جهان سوم

گفتنی است که همایش‌ها. برای پیشبرد برنامه‌ها و فعالیت‌های ایفلا، همایش‌ها و نشست‌ها اهمیت بسزایی دارند. در اجلاس‌های سالانه، بیش از ۱۵۰ نشست علمی برگزار می‌گردد. هر دو سال یک‌بار در اجلاس ایفلا، شورای ایفلا نیز تشکیل می‌شود که در آن، مسائلی از قبیل انتخابات، گزارش بودجه، و بررسی وظایف مطرح می‌گردد.

درباره دوره قبلی و فعلی کنگره جهانی ایفلا

برای اینکه بدانیم امسال در کنگره جهانی ایفلا چه خواهد گذشت بد نیست ابتدا نگاهی به دوره قبلی این کنگره داشته باشیم.

 هشتادوششمین کنگره جهانی ایفلا سال گذشته برای نخستین‌بار به‌صورت آنلاین برگزار شد و کمیته ملی ایرلند، پشتیبانی ویژه‌ای برای آن در نظر گرفت. این کنگره با شعار «بیایید با هم برای آینده کار کنیم» ۱۷ آگوست ۲۰۲۱  (۲۶ مرداد ۱۴۰۰) آغاز شد و تا دو روز بعد ادامه یافت. سخنرانان در این گردهمایی تجربه‌محور، با موضوعات تخصصی به ارائه تجربیات‌شان پرداختند.

گروه علاقه‌مندی تاریخ کتابخانه‌ها با دبیری دکتر کِری اسمیت، نوزدهم آگوست ۲۰۲۱ (روز سوم کنگره) ‌با برگزاری نشستی با عنوان «کتابداران: آموختن از گذشته، الهام، ارتباط، امکان و مشارکت»، به‌عنوان یکی از نشست‌های اصلی ایفلا، به بررسی طرح‌های تاریخ شفاهی کتابداران پرداخت. در این نشست، چهار مقاله از ایرلند، ایران، ایالات متحده آمریکا و کرواسی ارائه شد. پیمانه صالحی، پژوهشگر ایرانی، در مقاله‌ای با عنوان «روایت‌ها از روزن گفت‌وگو»، گزارشی از اجرای طرح‌های تاریخ شفاهی کتابداری و اطلاع‌رسانی (علم اطلاعات و دانش‌شناسی) در ایران ارائه کرد. او در این مقاله به بررسی طرح‌های تاریخ شفاهی کتابداری و اطلاع‌رسانی، مراحل پژوهش تاریخ شفاهی، داده‌های حاصل از طرح‌ها و درس‌هایی از کتابداران پرداخت. قابلیت‌های کیفی تاریخ شفاهی این امکان را فراهم آورد تا راویان در فضایی صمیمی به بیان خاطرات و تجربه‌هایشان بپردازند تا آیندگان بدانند نخستین فارغ‌التحصیلان کتابداری و بنیان‌گذاران مراکز آموزشی و پژوهشی با چه روحیه و انگیزه‌ای پای در این راه نهادند، با چه مشکلاتی دست و پنجه نرم کردند و کدام عوامل در موفقیت آنان نقش بسزایی داشت. در ضمن فایل‌های نهایی ارائه مقالات به مدت یک‌سال، در وبگاه ایفلا در دسترس علاقه‌مندان قرار می‌گیرد.

امسال هشتاد و هفتمین کنگره جهانی کتابداری و اطلاع‌رسانی ایفلا به صورت حضوری در دوبلین، از ۲۶ تا ۲۹ جولای ۲۰۲۲ برابر با ۴ تا ۷ مرداد ۱۴۰۱ برگزار خواهد شد. برخی از موضوعاتی که در این چندروز در کنگره پیرامون آنها صحبت خواهد شد و نشستی را به آنها اختصاص داده‌اند عبارتند از: نظریه و تحقیق در مورد کتابخانه‌ها، کتابخانه‌های علوم و فناوری، ساختمان‌ها و تجهیزات کتابخانه‌ها، کتابخانه‌های هنری، کتابخانه‌های دانشگاهی و پژوهشی، کتابخانه‌های علوم زیستی، خدمات کتابخانه‌های برای افراد ناتوان و طبقات خاص، کتابخانه‌های ملی، خدمات کتابخانه‌ها برای کودکان و نوجوانان، محیط زیست و کتابخانه‌ها و ...

نهاد کتابخانه‌های عمومی و ایفلا

حضور نهاد کتابخانه‌های عمومی در کنگره جهانی فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و موسسات کتابداری اتفاق مبارک و ارزشمندی است که سبب جهانی شدن ایده‌های ایرانی در زمینه‌ کتابخانه‌ها و همچنین ورود ایده‌های نوین فضای اداره کتابخانه‌ها به ایران خواهد شد. تعامل میان فرهنگ ایران و فضای بین‌المللی همیشه اتفاقات مثبت بسیاری را در پی داشته است که نتایج آن در سالهای گذشته و در موارد متعدد، امروز پیش روی ماست. از این منظر تعاملات فرهنگی میان کشورهای مختلف، در موارد بسیاری در حاشیه جلسات و نشست‌های این‌چنینی رخ می‌دهد و ارتباطات مدیران و تصمیم‌سازان فرهنگی ملت‌های مختلف سبب می‌شود که نتایج مهم این ارتباطات سال ها بعد در تعاملات فرهنگی دو کشور یا دو ملت خود را نشان دهد. افزون بر این‌ها، همایش پیش‌رو، بستر تاثیرگذار و مهمی در زمینه ارائه به روزترین اطلاعات موجود در حوزه مدیریت و اداره کتابخانه‌های عمومی و علم کتابداری در جهان است.

حضور در چنین برنامه‌هایی افزون بر به رسمیت شناخته شدن مدیریت فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران، سبب می‌شود که علوم نوین فرهنگی جهان نیز در به‌روزترین حالت ممکن به ایران برسد و لازم است که گروهی از مترجمان و کارشناسان علم کتابداری، مقالات و کنفرانس‌های ارائه شده در این سمینارها را به دقت مورد بررسی قرار داده و از علوم تازه عرضه شده، در راستای پیشرفت‌های فرهنگی کشور بهره‌برداری صحیح نمایند.